بیماری سالک چیست، تشخیص و درمان

بیماری سالک یا لیشمانیوز (Leishmaniasis)، بیماری انگلی است که توسط انگلی به نام لیشمانیا (Leishmania) که در پشه های خاکی آلوده زندگی می کند، ایجاد می شود و شما می توانید از طریق نیش پشه خاکی آلوده به این بیماری مبتلا شوید.

• دسته بندی: پیشگیری و درمان
• تاریخ انتشار: 1403/06/14
• زمان مطالعه: 10 دقیقه

بیماری سالک چیست، تشخیص و درمان

بیماری سالک یا لیشمانیوز (Leishmaniasis)، بیماری انگلی است که توسط انگلی به نام لیشمانیا (Leishmania) که در پشه های خاکی آلوده زندگی می کند، ایجاد می شود و شما می توانید از طریق نیش پشه خاکی آلوده به این بیماری مبتلا شوید. پشه های خاکی، حامل انگل هایی هستند که در محیط های گرمسیری و نیمه گرمسیری زندگی می کنند و اپیدمی های مرگباری در نواحی از آسیا، شرق آفریقا و جنوب آمریکا رخ داده است. بیماری سالک عمدتا در مناطق دور افتاده و ناپایدار که منابع درمانی محدودی برای این بیماری دارند، دیده می شود. این بیماری بعد از مالاریا، دومین علت مرگ و میر انگلی است.

نکته ای که باید به آن اشاره کنیم این است که دارو یا واکسنی برای پیشگیری از ابتلا به بیماری سالک وجود ندارد و بهترین راه برای مسافران این است که از خود در برابر نیش و گزش پشه های خاکی محافظت کنند تا احتمال آلودگی و عفونت به حداقل برسد.

انواع بیماری سالک

بیماری سالک ۳ نوع دارد:

• سالک جلدی : سالک جلدی، با ایجاد زخم هایی بر روی پوست همراه است و یکی از شایع ترین انواع این بیماری است. ممکن است با توجه به شرایط فرد، نیازی به درمان نباشد، اما توجه داشته باشید که اقدامات درمانی می تواند روند بهبودی را سرعت بدهد و جلوی برزو عوارض بعدی را بگیرد.
• سالک مخاطی- جلدی : سالک مخاطی- جلدی، نوع نادری از بیماری است که توسط انگلی که باعث نوع پوستی بیماری شده، ایجاد می شود و ممکن است چند ماه بعد از بهبودی زخم های پوستی اتفاق بیفتد. در این نوع از بیماری، انگل به بینی، حلق و دهان راه پیدا می کند و می تواند با تخریب کامل یا جزئی مخاط موکوزی در این نواحی همراه باشد. با این که این نوع سالک، زیر مجموعه ای از سالک پوستی است، اما به مراتب جدی تر است، خود به خود بهبود پیدا نمی کند و نیاز به اقدامات درمانی خواهد بود.
• سالک احشایی : سالک احشایی که با عنوان سالک سیستمیک یا کالا آزار نیز شناخته می شود، معمولا دو تا هشت ماه بعد از گزش توسط پشه خاکی اتفاق می افتد. این نوع سالک، ارگان های داخلی مانند طحال و کبد و هم چنین مغز استخوان و سیستم ایمنی را درگیر می کند و اگر نسبت به درمان اقدامی صورت نگیرد، می تواند کشنده باشد.

چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به بیماری سالک هستند؟

هر فردی با هر جنسیت و رده سنی، اگر به نواحی سفر کند که بیماری سالک اتفاق می افتد، می تواند در معرض ابتلا باشد. عفونت عمدتا در مناطق روستایی شایع است، به همین خاطر اگر مدت زمان طولانی را در این مناطق سپری می کنید، حتما اقدامات احتیاطی را در نظر داشته باشید. افرادی که زیاد سفر می کنند، افرادی که در مورد پرندگان مطالعه می کنند، سربازان، اکوتوریست ها و هم چنین افرادی که ضعف سیستم ایمنی دارند، نیز بیشتر مستعد ابتلا به بیماری سالک خواهند بود.

HIV می تواند بر انتقال بیماری تاثیر بگذارد و احتمال بروز سالک احشایی را افزایش دهد، چرا که هر دو بر سلول های مشابهی از سیستم ایمنی تاثیر می گذارند. افراد مبتلا به HIV، اغلب مبتلا به بیماری سالک نیز هستند، به گونه ای که در برخی مناطق مانند اتیوپی، تخمین زده شده که 35 درصد افراد مبتلا به سالک، درگیر HIV نیز هستند.

نکته ای که باید در نظر داشته باشید این است که امکان ابتلای مجدد به بیماری سالک وجود دارد و هر زمان که وارد منطقه ای می شود که در آن، این بیماری وجود دارد باید جوانب احتیاط را در نظر بگیرید.

چند نکته مهم در مورد بیماری سالک :

• بیماری سالک عمدتا افراد فقیر با سوء تغذیه، جابجایی های جمعیتی و سیستم ایمنی ضعیف را درگیر می کند.
• این بیماری هم چنین با تغییرات محیطی مانند ساخت سدها، طرح های آبیاری و شهرنشینی نیز مرتبط است.
• تخمین زده می شود که سالانه هفتصد هزار تا یک میلیون مورد جدید ابتلا به این بیماری اتفاق می افتد.
• تنها بخش کوچکی از افرادی که با انگل های عامل سالک آلوده می شوند، در نهایت به این بیماری مبتلا خواهند شد.

علائم و نشانه‌ها

افراد می توانند برای مدت زمان طولانی حامل گونه هایی از لیشمانیا باشند، بی آن که علائمی از بیماری را نشان دهند و علائم با توجه به نوع بیماری ظاهر می شود که به بررسی هر یک خواهیم پرداخت.

سالک پوستی

نشانه اصلی این نوع سالک، زخم های پوستی است که هیچ دردی را به همراه ندارد، علائم چند هفته بعد از گزش با پشه خاکی آلوده ظاهر می شود و البته ممکن است حتی تا چند ماه بعد از آلودگی، هیچ گونه علائمی دیده نشود.

سالک مخاطی- جلدی

در افراد مبتلا به سالک مخاطی- جلدی، علائم معمولا یک تا پنج سال بعد از جراحات پوستی ایجاد می شود و زخم های اولیه در دهان، بینی و روی لب ها هستند. دیگر علائم عبارتند از آبریزش یا گرفتگی بینی، خون دماغ شدن،مشکل در تنفس.

سالک احشایی

در سالک احشایی، علائم تا چند ماه بعد از نیش پشه خاکی آلوده، ظاهر نمی شود و معمولا دو تا شش ماه بعد از عفونت اتفاق می افتد. از جمله علائم شایع می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش وزن،
• ضعف،
• تب که می تواند چند هفته تا چند ماه ادامه پیدا کند.
• بزرگ شدن طحال و کبد،
• کاهش تولید سلول های خونی،
• خونریزی،
• عفونت،
• تورم گره های لنفاوی.

عفونت با انگل لیشنانیا چگونه اتفاق می افتد؟

راه اصلی ابتلا به بیماری سالک از طریق نیشه پشه خاکی آلوده است و به این صورت است که پشه های خاکی، خون را از فرد یا حیوان آلوده می مکنند و ممکن است خود فرد متوجه هیچ نوع گزشی نشود، چرا که پشه های خاکی هیچ صدایی ندارند، بسیار کوچک هستند و گزش با درد همراه نیست. اما بعد از گزش، متوجه حلقه قرمز رنگی روی پوست خود خواهید شد.

پشه های خاکی عمدتا عصرها و شب ها فعال هستند و روزها فعالیت چندانی ندارند. برخی انواع و گونه های انگل لیشمانیا می توانند از طریق سوزن آلوده یا انتقال خون، پخش شوند و در برخی موارد، انتقال از مادر به نوزاد نیز گزارش شده است.

عوامل موثر در بروز بیماری سالک

فقر، خطر ابتلا به بیماری سالک را افزایش می دهد و وضعیت نامناسب مسکن و بهداشت مانند عدم مدیریت فاضلاب ها و زباله ها، زمینه را برای تخم گذاشتن انگل ها فراهم می کند و دسترسی آن ها به انسان ها نیز بیشتر خواهد شد. برخی رفتارهای انسانی مانند خوابیدن در فضای بیرون یا روی زمین می تواند احتمال ابتلا را افزایش دهد. سایر عوامل موثر در بروز بیماری عبارتند از :

• سوء تغذیه : رژیم غذایی فاقد پروتئین، آهن، ویتامین A و زینک، خود یکی از دلایلی است که احتمال بروز بیماری سالک را افزایش می دهد.

• جابجایی جمعیت و مهاجرت : سالک احشایی و پوستی عمدتا با مهاجرت و جابجایی افراد غیر ایمن به دیگر مناطق در ارتباط است.

تغییرات اقلیمی :

لیشمانیا به تغییرات آب و هوایی حساس است و به طرق زیر بر روی اپیدمیولوژی تاثیر می گذارد:

• تغییر در دما، بارندگی و رطوبت می تواند بر روی توزیع و بقای انگل ها تاثیر بگذارد.
• تغییرات جزئی دما می تواند بر چرخه رشد لیشمانیا تاثیر بگذارد و امکان انتقال انگل در مناطقی که قبلا بیماری وجود نداشته را فراهم کند.
• خشکسالی، قحطی و سیل می تواند باعث مهاجرت گسترده افراد به مناطق درگیر سالک شود و تغذیه نامناسب نیز می تواند ایمنی افراد را به خطر بیندازد.

تشخیص

اولین اقدام در تشخیص بیماری سالک این است که اگر احساس کردید علائم دارید، بررسی کنید که آیا در مناطق آلوده به انگل لیشمانیا و بیماری بوده اید یا خیر و اگر بوده اید، حتما جهت تشخیص قطعی تر به پزشک مراجعه کنید. جهت تشخیص، نمونه از زخم های پوستی یا مغز استخوان گرفته می شود تا وجود انگل و هم چنین نوع سالک تشخیص داده شود.

ممکن است پزشک به انجام معاینات فیزیکی به منظور بررسی بزرگ شدن کبد یا طحال بپردازد که در چنین مواردی، سالک احشایی نیز قابل تشخیص خواهد بود. اما از آن جایی که بسیاری از افراد گزش توسط پشه خاکی را به خاطر نمی آورند، تشخیص می تواند کمی سخت شود.

درمان

درمان با توجه به نوع سالک در نظر گرفته می شود.

سالک پوستی

در برخی موارد، سالک پوستی خود به خود برطرف می شود اما از آن جایی که احتمال دارد به سالک مخاطی-جلدی تبدیل شود، باید نسبت به درمان اهمیت داده شود. روش های مختلفی برای درمان وجود دارد، از جمله: مصرف دوز کم داروی پنتامیدین ایزوتیونات. درمان های موضعی نیز مانند کاتتراسیون، کرایوتراپی و اعمال موضعی گرما می تواند به درمان این نوع سالک کمک کنند. از آن جایی که لیشمانیا نسبت به حرارت حساس است، اعمال حرارت به زخم ها می تواند یکی از موثرترین روش ها در درمان عفونت باشد.

سالک مخاطی-جلدی

فلوکونازول، یکی از موثرترین روش ها در درمان سالک مخاطی-جلدی است، اما می تواند عوارض جدی را به همراه داشته باشد. داروهای دیگری مانند کتوکونازول نیز می توانند به درمان شرایط کمک کنند.

سالک احشایی

آمفوتریپسین B، دارویی است که برای درمان سالک احشایی در نظر گرفته می شود و مورد تائید سازمان غذا و دارو آمریکاست. مصرف میلتفوسین برای بزرگسالان و خانم هایی که شیرده یا باردار نیستند، ایمن و مورد تائید است. پارامومایسین، آنتی بیوتیکی است که در درمان سالک احشایی تجویز می شود.

پیشگیری

متاسفانه دارو یا واکسنی برای پیشگیری از ابتلا به بیماری سالک وجود ندارد، این بدان معناست که در صورتی که فردی به مناطق آلوده به لیشمانیا سفر می کند، باید اقدامات احتیاطی را رعایت کند. به منظور پیشگیری از نیش پشه های خاکی، رعایت موارد زیر توصیه می شود:

• قرار نگرفتن در محیط بیرون هنگام طلوع یا غروب خورشید،
• خوابیدن در اتاقی با تهویه مطبوع،
• دوری از زدن کمپ در نزدیکی زیست گاه حیوانات، چرا که برخی از آن ها می توانند ناقل لیشمانیا باشند.
• خودداری از سفر به مناطقی که بیماری سالک شایع است.
• ضدعفونی کردن محیط به منظور نابودی هر گونه پشه خاکیمریکا استییتی.

عوارض

سالک پوستی می تواند منجر به بروز عوارضی از قبیل خونریزی، ابتلا به دیگر عفونت ها به دلیل ضعیف شدن سیستم ایمنی و تغییر شکل ظاهری شود. سالک احشایی نیز از آن جایی که بر ارگان های داخلی و سیستم ایمنی تاثیر می گذارد و آن ها درگیر می کند، اغلب کشنده است و افراد مبتلا به ایدز و HIV، بیشتر در معرض ابتلا خواهند بود، به علاوه این که ابتلا به ایدز و HIV می تواند دوره بیماری و درمان را سخت تر کند.

پشه های خاکی، حامل انگل هایی هستند که در محیط های گرمسیری و نیمه گرمسیری زندگی می کنند و اپیدمی های مرگباری در نواحی از آسیا، شرق آفریقا و جنوب آمریکا رخ داده است.