بیماری حساسیت به باقلا یا فاویسم

فاویسم یکی از شایع‌ترین بیماری‌های آنزیمی در جهان است که به‌ویژه در مناطق مدیترانه‌ای، خاورمیانه و برخی نقاط آسیا بیشتر دیده می‌شود، این بیماری در اثر کمبود آنزیم G6PD (گلوکز-۶-فسفات دهیدروژناز) در گلبول‌های قرمز خون ایجاد می‌شود و می‌تواند منجر به تخریب این سلول‌ها و کم‌خونی همولیتیک شود.

• دسته بندی: پیشگیری و درمان
• تاریخ انتشار: 1403/11/30
• زمان مطالعه: 5 دقیقه

فاویسم یکی از شایع‌ترین بیماری‌های آنزیمی در جهان است که به‌ویژه در مناطق مدیترانه‌ای، خاورمیانه و برخی نقاط آسیا بیشتر دیده می‌شود، این بیماری در اثر کمبود آنزیم G6PD (گلوکز-۶-فسفات دهیدروژناز) در گلبول‌های قرمز خون ایجاد می‌شود و می‌تواند منجر به تخریب این سلول‌ها و کم‌خونی همولیتیک شود.

افراد مبتلا به فاویسم، در مواجهه با برخی مواد مانند باقلا، برخی داروها و مواد شیمیایی خاص، دچار علائم شدید و ناگهانی می‌شوند. اما این بیماری چگونه بروز می‌کند و چه روش‌هایی برای پیشگیری از آن وجود دارد؟

فاویسم چگونه ایجاد می‌شود؟

فاویسم یک بیماری ژنتیکی است که بیشتر در مردان دیده می‌شود، چون به کروموزوم X وابسته است. این بیماری به دلیل کمبود آنزیمی به نام G6PD ایجاد می‌شود که از گلبول‌های قرمز محافظت می‌کند. وقتی این آنزیم کم باشد، مصرف برخی غذاها (مثل باقلا) یا داروهای خاص می‌تواند باعث تخریب سریع گلبول‌های قرمز و در نتیجه کم‌خونی شدید شود.

علائم فاویسم؛ چگونه این بیماری را تشخیص دهیم؟

علائم فاویسم معمولاً چند ساعت تا چند روز پس از مصرف مواد محرک ظاهر می‌شوند. این علائم شامل موارد زیر هستند:

1. کم‌خونی ناگهانی (همولیز شدید): تخریب گسترده گلبول‌های قرمز که منجر به افت شدید هموگلوبین می‌شود.

2. زردی پوست و چشم‌ها: افزایش بیلی‌روبین خون به دلیل تخریب سلول‌های قرمز که باعث زردی پوست می‌شود.

3. ادرار تیره (قرمز یا قهوه‌ای): ادرار تیره که دفع هموگلوبین از طریق ادرار را نشان می‌دهد.

4. ضعف و بی‌حالی: کمبود اکسیژن در خون باعث احساس خستگی شدید می‌شود.

5. تنگی نفس و تپش قلب: بدن برای جبران کمبود اکسیژن، ضربان قلب را افزایش می‌دهد.

6. درد شکم و کمر: به دلیل فشار روی کلیه‌ها در هنگام دفع مواد زائد ناشی از تخریب سلول‌های قرمز درد در شکم و کمر ایجاد می‌شود.

نکته مهم: در برخی موارد، علائم فاویسم آن‌قدر شدید هستند که می‌توانند نیاز به بستری شدن در بیمارستان را ایجاد کنند.

عوامل محرک فاویسم؛ چه چیزهایی باعث تشدید بیماری می‌شوند؟

افراد مبتلا به فاویسم باید از برخی مواد غذایی، داروها و حتی عوامل محیطی خاص دوری کنند. برخی از مهم‌ترین محرک‌های فاویسم عبارت‌اند از:

 مواد غذایی ممنوعه

در بیماری فاویسم، برخی مواد غذایی می‌توانند باعث حملات همولیتیک و تخریب گلبول‌های قرمز شوند. از جمله این مواد غذایی ممنوعه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. باقلا (مهم‌ترین عامل محرک)

2. توت فرنگی، زغال‌اخته، تمشک

3. سویا و محصولات حاوی سویا

4. نوشیدنی‌های انرژی‌زا و برخی چای‌های گیاهی

داروهای خطرناک برای افراد مبتلا به فاویسم

بسیاری از داروهای شیمیایی، به‌ویژه داروهای دارای خاصیت اکسیداتیو، می‌توانند بحران همولیتیک را در بیماران فاویسمی ایجاد کنند. برخی از مهم‌ترین داروهای ممنوعه شامل:

1. آنتی‌بیوتیک‌ها: کوتریموکسازول، کلرامفنیکل، نیتروفورانتوئین

2. داروهای ضد مالاریا: کلروکین، پریماکین

3. داروهای ضد درد و تب: آسپرین، ناپروکسن

4. داروهای سولفامیددار: مانند برخی دیورتیک‌ها و داروهای دیابت

توصیه: قبل از مصرف هر دارویی، بیماران باید با پزشک خود مشورت کنند.

عوامل محیطی و شیمیایی

عوامل شیمیایی و محیطی محرک فاویسم شامل موارد زیر هستند:

1. مواد شیمیایی و داروها: برخی داروها مانند آسپرین، آنتی‌بیوتیک‌ها (مثل سولفونامیدها) و داروهای ضد مالاریا می‌توانند باعث تخریب گلبول‌های قرمز و بروز حملات همولیتیک شوند.

2. حشره‌کش‌ها و مواد شیمیایی صنعتی: تماس با برخی حشره‌کش‌ها و مواد شیمیایی موجود در محیط کار یا منزل می‌تواند به تخریب گلبول‌های قرمز در افراد مبتلا به فاویسم منجر شود.

3. قرار گرفتن در معرض دود و گازهای سمی: تماس با دود سیگار یا گازهای آلاینده مانند منوکسید کربن نیز ممکن است به تحریک بیماری و تشدید علائم منجر شود.

4. مواد رنگی و برخی افزودنی‌های غذایی: بعضی از مواد افزودنی و رنگ‌های مصنوعی در غذاها می‌توانند در افراد مبتلا به فاویسم ایجاد مشکل کنند.

پرهیز از این عوامل می‌تواند به پیشگیری از حملات همولیتیک کمک کند.

تشخیص فاویسم؛ چگونه می‌توان این بیماری را شناسایی کرد؟

برای تشخیص فاویسم، پزشک با بررسی علائم و انجام آزمایش‌های خونی، کمبود آنزیم G6PD را شناسایی می‌کند. روش‌های تشخیص شامل موارد زیر است:

1. آزمایش G6PD: آزمایش خون برای بررسی سطح آنزیم G6PD، که بهترین روش برای تشخیص این بیماری است.

2. بررسی سابقه خانوادگی: از آنجایی که فاویسم یک بیماری ژنتیکی است، اگر فردی در خانواده به آن مبتلا باشد، احتمال بروز آن در سایر اعضای خانواده وجود دارد.

3. آزمایش هموگلوبین و شمارش گلبول‌های قرمز: برای بررسی تأثیر بیماری بر سطح خون و تعداد گلبول‌های قرمز است.

درمان فاویسم؛ آیا این بیماری قابل درمان است؟

متأسفانه، فاویسم یک بیماری ژنتیکی و غیرقابل درمان است، اما با رعایت نکات پیشگیرانه، می‌توان از بروز حملات همولیتیک جلوگیری کرد. در صورت بروز علائم شدید، درمان‌های زیر انجام می‌شود:

1. تزریق سرم و مایعات وریدی: برای کاهش غلظت مواد سمی در خون از سرم استفاده می‌شود.

2. انتقال خون: در موارد شدید که کم‌خونی به سطح خطرناکی می‌رسد.

3. درمان حمایتی: شامل اکسیژن‌درمانی و مصرف داروهای محافظت‌کننده از کلیه‌ها می‌شود.

چگونه می‌توان از بروز حملات فاویسم جلوگیری کرد؟

افراد مبتلا به این بیماری باید همیشه مراقب رژیم غذایی و داروهای مصرفی خود باشند. مهم‌ترین توصیه‌ها شامل:

1. دوری از باقلا و سایر مواد غذایی تحریک‌کننده

2. بررسی برچسب داروها و مشورت با پزشک قبل از مصرف هرگونه دارو

3. اجتناب از قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خطرناک

4. انجام آزمایش ژنتیکی برای کودکان در خانواده‌های دارای سابقه فاویسم

آگاهی از این بیماری و اتخاذ شیوه‌های صحیح زندگی، کلید اصلی مدیریت آن است.