کابوس یا بختک: علل و درمان از دیدگاه طب سنتی

یکی از مهم‌ترین علت‌های کابوس یا بختک، رسیدن اصطلاحاً بخارات و گازهای اخلاط غلیظ به مغز است. اخلاط بعد از غذا خوردن در بدن ما شکل می‌گیرند؛ سودا، صفرا، بلغم و خون. عواملی از قبیل غذای زیاد، یا غذای سنگین خوردن، خصوصا در شب و یا فاصله کم تا خواب و ورزش نکردن، باعث میشوند که مواد حاصله از غذا (گازها و بخاراتی که علاوه بر اخلاط تولید میشوند) غلیظ شوند.

• دسته بندی: سبک زندگی
• تاریخ انتشار: 1403/06/18
• زمان مطالعه: 8 دقیقه

یکی از مهم‌ترین علت‌های کابوس یا بختک، رسیدن اصطلاحاً بخارات و گازهای اخلاط غلیظ به مغز است. اخلاط بعد از غذا خوردن در بدن ما شکل می‌گیرند؛ سودا، صفرا، بلغم و خون. عواملی از قبیل غذای زیاد، یا غذای سنگین خوردن، خصوصا در شب و یا فاصله کم تا خواب و ورزش نکردن، باعث میشوند که مواد حاصله از غذا (گازها و بخاراتی که علاوه بر اخلاط تولید میشوند) غلیظ شوند.

گازها و بخارات غلیظ تولید شده به سمت مغز حرکت میکنند، و به دنبال آن حالاتی در شخص اتفاق می افتد که بختک یا کابوس یکی از آن حالت ها می باشد. خلط خون، بلغم و سودا، اخلاط سنگين و تاحدی غليظ هستند که میتواند مسبب کابوس شوند. لازم به ذکر است که علت این امر در طب جدید ناشناخته است. خلط صفرا سبك است و در افراد با مزاج گرم و خشك، تقريباً بختك اتفاق نمی افتد.

افراد با مزاجهای مختلف استعدادهای مختلفی نسبت به این بيماری دارند که در اینجا به تفضیل بررسی میشوند.

کابوس در افراد با غلبه خلط خون

احتمال ایجاد بختک هنگام خواب، در افراد با غلبه خلط خون و اصطلاحا دموی مزاج (با علایمی از قبیل سرخی چهره، سرخی چشم، بدنهای عضلانی، خوابهايي كه میبینند به رنگ خون و قرمز است، حالتهاي خشم و خشونت دارند، به آبگوشت و گوشت و جگر مرغ علاقه دارند)، چنانچه غذاهایی سنگین (مانند آبگوشت چرب) بخورند و بعد از نیم ساعت به خواب رفته باشند، بسیار زیاد است.

اولین قدم مثل همیشه پرهيز است؛ پرهيز از مصرف گوشت قرمز، برنج زیاد، غذاهای چرب، شام سنگین خوردن و دیرهنگام شام خوردن.

دومین قدم که حتما باید با تجویز پزشک متبحر در طب سنتی انجام شود، فصد است.

فصد يعنی خارج کردن خون از عروق سطحی و سیاهرگهای بدن که تشخیص اینکه از کدام رگ بایستی خونگیری انجام شود بر عهده پزشک طب سنتی می باشد. در این روش مقداری خون از بدن فرد خارج ميشود و شخص احساس سبکی ميکند. اما بایستی توجه کنیم که این روش، یک راه کمکی و کوتاه مدت است. حجامت هم ميتواند برای این مدل افراد خوب باشد.

حال اگر فردی با مزاج گرم و تر پرهیز نکرد و در وعده شام آبگوشتی چرب خورد، باید در کنار آن مصلح آنرا مصرف کند. زیره ای که در آبگوشت میریزند، آبغوره و آبلیمو، عرق کاسنی و شاهتره، آب انار و زرشک و همچنین سرکه میتواند به عنوان مصلح برای این افراد به کار رود.

کابوس در افراد با غلبه خلط بلغم

مطمئنا فردی با غلبه خلط بلغم اگر دچار بختک شود و تدابیر مربوط به خلط دم را رعایت کند، نه تنها بهتر نمیشود، بلکه مشکل این فرد تشدید میشود. این مسئله لزوم تشخیص مزاج درست را یادآوری میکند.

افراد با غلبه بلغم، كسل و خواب آلوده هستند، بدن و صورت پف آلوده دارند، آب ريزش بينی، دهان و چشم در این افراد شايع است، احساس سردی دارند، سست هستند و نميتوانند حركت كنند. بعد از خواب این علایم بدتر ميشود و احساس سنگينی ميکنند، چون بعد از خواب رطوبت بدنشان بيشتر ميشود.

این افراد مطالب را نیز به سرعت درک نمیکنند. در قدیم اصطلاحی وجود داشته است که فلانی مغزش نم كشيده است، که در واقع مصداق همين مطلب ميباشد. وقتی رطوبت زياد میشود، مغز نمیتواند آنطوری که باید اطلاعات را پردازش کند و در نتیجه حافظه‌ این افراد كم میشود. این افراد در به یادآوری خواب خود نیز مشکل دارند. خواب اين افراد از جنس رطوبت، دريا و خوابهای سفيد و بيرنگ است.

احساس بختك در این افراد با مصرف سردیجات بیشتر میشود. به عنوان مثال فردی را در نظر بگیرید با مزاج سرد و تر و غلبه بلغم که اضافه وزن پیدا کرده است و برای رفع آن رژیم میگیرد. در این رژیم، سالاد (به همراه آبلیمو و سرکه) و ماست به نسبت زیادی وجود دارد. و یا دستوراتی از قبیل خوردن آب زیاد که همه اینها علایم بختک را در افراد با مزاج سرد و تر افزایش میدهند.

یا مثلا دیده شده که فردی با مزاج سرد، در شبی از فصل سرد، ماهی و ماست و هندوانه خورده است و به دنبال آن حالت فلج پیدا کرده است که این موضوع با طب سنتی قابل توجیح است.

این افراد بعد از پرهیز از خوردن سردیجات، باید تا حدی گرمیجات مصرف کنند البته نه در حد افراط (افراط یعنی فرد مرتبا فلفل و دارچین بخورد). به عنوان مثال مصرف بادام و انجیر (که سبک و گرم هستند)، دم کرده بابونه (از بین برنده رطوبتهای مغز)، قرقره کردن با محلول آب نمک، استفاده از عطسه آورها (به عنوان پاك سازی كننده مغز و سر)، قی کردن (اگر فرد به قی کردن عادت دارد، مشكلی ايجاد نميكند.

اگر كسی حالت تهوع دارد، احساس سنگينی در سر و معده و سر و صورت ورم کرده و معده باد كرده دارد، میتواند يكی دو ليوان نمك رقيق بخورد (تخم شوید هم اگر اضافه کند خوب است)، تحريك كند و بالا بياورد. این عمل به پاكسازی سر و مغز نیز کمک ميكند)، ماساژ كف پا (مثلاً سنگ پا باعث تحريك كف پا ميشود، مواد زائد از مغز به سمت پايين كشيده شود و حركت كند و سنگينی از مغز برطرف شود) و چكاندن روغنهای گرم داخل بينی مانند روغن بابونه و بادام شيرين برای این افراد مفید است.

در صورت انجام این کارها نه تنها دچار بختك نخواهند شد، بلكه سایر مشكلاتشان نیز بهتر خواهد شد.

کابوس در افراد با غلبه خلط سودا

يكی ديگر از اخلاطی كه از دو خلط بلغم و دم در ايجاد كابوس، خواب بد و خوابهای پريشان شايعتر است، خلط سودا است. بعضی از غذاها خلط سودای زيادی توليد ميكنند، مانند غذاهای مانده، سنگين و اصطلاحاً غذاهایی که هضم سنگينی دارند، غذاهای مانده و فريز شده، گوشتهای فريز شده، گوشتهای دودی، عدس، بادمجان، فست فودها و غیره.

افراد با مزاج سرد نسبت به افزايش خلط سودا مستعد ترند و احتمال افزایش این خلط در اين افراد و در فصل سرد بيشتر است.

علایم افزایش سودا در بدن به شرح زیر میباشد: فكر و خيال زياد، بيخوابی، منفی نگری، تیره شدن بدن، دیدن خوابهای تيره و تار، اشتهای كاذب، گرفتن عضلات در خواب (مثل عضله پشت ساق پا)، دردناک شدن ناحيه طحال مخصوصاً‌ در حالت حركت تند و همچنين موهای زياد و خال.

حال فردی را در نظر بگیرید با مزاج سرد و خشك، که در شبی از فصل سرد، غذایی سودازا (از قبیل عدسی، قارچ، خورشتی كه با گوشت گاو، سنگين، مانده و فريز شده طبخ شده است، غذای از قبل مانده يا كنسروی) مصرف میکند.

اين فرد سودا در بدنش زياد ميشود و احتمال ایجاد حالت بختك يا در خواب دیدن موجود پشم آلود، خواب مرده دیدن يا از جايی بلند پرت شدن در این فرد بالا میرود. نکته جالب در هر خلط این است که میتوان خلط زائد را از روی خوابی که هر فرد میبیند حدس زد.

برای درمان این افراد بایستی نکات زیر را رعایت کنند: رعایت آرامش، عدم مصرف سرديجات، ترشی، سركه، عدس، غذای مانده (خصوصا در فصل پاييز)، خوردن غذاهای سبكتر، دیر نخوردن شام، مصرف غذاهای رو به گرم مانند انواع مغزیجات، گوشت قرمز، حريره بادام، شيره بادام، آب سيب و گلاب، بوئیدن گلاب یا حتی آغشته کردن بالشت به آن، استفاده از عطرهای گرم، مشك و عنبر، مصرف ماءالجبن يا آب پنير (برای تهیه آب پنیر بایستی شير را جوشاند، مقداری سركه اضافه كرده و سپس دَلَمه های ایجاد شده را جدا میکنیم.

سپس مايع باقی مانده را به صورت ناشتا، و طی مدت سه يا پنج روز مصرف میکنیم)، مصرف افتیمون (افتیمون به شکل دانه هايی زرد رنگ است.)

این دانه ها را میشود در آب جوش بريزیم که مواد آن داخل آب ميرود. يا آن را داخل پارچهای تميز ريخته، گره زده و داخل شير جوشان شيره كشی كنیم)، دمنوشهایی مانند سنبلالطیب، اسطوخودوس، بادرنجبويه و گل گاوزبان که به مقدار زیاد در دفع سودا کمک کننده هستند. يكی از علتهای كابوس و بختك، سرد شدن ناگهانی سر نزديك زمان خواب است.

گاهی اوقات فرد احساس میکند که سرش دچار يخزدگی و جمع شدگی شده است. استفاده از کلاه یا سربند در هنگام خواب برای این افراد ضروری است. همچنین این افراد میتوانند سر خود را به سمت شوفاژ بگذارند (مخصوصاً سرد مزاجان).

چکاندن روغن بابونه در بينی و چرب کردن سر برای این افراد مفید است. در واقع سردی باعث انقباض مغز، انقباض مجاری اعصاب و ايجاد حالت كابوس ميشود به طوری كه مسيرهای عصبی به كندی در آن ايجاد ميشود.

يكی ديگر از اخلاطی كه از دو خلط بلغم و دم در ايجاد كابوس، خواب بد و خوابهای پريشان شايعتر است، خلط سودا است.

بعضی از غذاها خلط سودای زيادی توليد ميكنند، مانند غذاهای مانده، سنگين و اصطلاحاً غذاهایی که هضم سنگينی دارند، غذاهای مانده و فريز شده، گوشتهای فريز شده، گوشتهای دودی، عدس، بادمجان، فست فودها و غیره.