درمان سنگ کلیه با طب سنتی

سنگ‌های کلیه بلور‌های جامدی هستند که گاهی اوقات سنگ کلیه نامیده می‌شوند. سنگ کلیه می‌تواند جریان ادرار را مسدود کرده و باعث عفونت، آسیب کلیه یا حتی نارسایی کلیه شود.

• دسته بندی: سبک زندگی
• تاریخ انتشار: 1403/06/19
• زمان مطالعه: 13 دقیقه

سنگ‌های کلیه بلور‌های جامدی هستند که گاهی اوقات سنگ کلیه نامیده می‌شوند. سنگ کلیه می‌تواند جریان ادرار را مسدود کرده و باعث عفونت، آسیب کلیه یا حتی نارسایی کلیه شود. 

سنگ کلیه؛ یک خاطره دردناک!

خاطره یک درد شدید و ناتوان کننده، چیزی است که نگرانی دایمی از تکرار این وضعیت را در ذهن بیمارانی که یک بار به مصیبت سنگ کلیه گرفتار شده اند؛ زنده نگه می‌دارد. امّا نباید نگران باشید؛ با روش‌های ساده درمانی طبّ سنّتی، هم درد به راحتی درمان می‌شود و هم عامل ایجاد درد، یعنی سنگ کلیه.

انواع سنگ کلیه

۱- سنگ‌های کلسیمی: حدود ۸۰-۷۵ درصد سنگ‌های کلیوی را تشکیل می‌دهند و به طور عمده از جنس اگزلات کلسیم – و با شیوع کمتر از جنس فسفات کلسیم – هستند.

۲- سنگ‌های شاخ گوزنی یا Struvite: که معمولاً در زمینه عفونت‌های مزمن کلیوی به وجود می‌آیند.

۳- سنگ‌های اسید اوریکی.

۴- سنگ‌های سیستئینی.

عوامل زمینه ساز سنگ کلیه

۱- کم تحرّکی: به ویژه در بی حرکتی‌های شدید مثل بیماران بستری، بیماران دچار ضایعات نخاعی و … باعث افزایش برداشت کلسیم از استخوان‌ها می‌شود. این مسأله از سویی باعث تحلیل تدریجی استخوان‌ها و بروز پوکی استخوان می‌شود و از سوی دیگر، کلسیم اضافه‌ای که به این ترتیب وارد خون می‌شود؛ سطح کلسیم ادرار را افزایش داده زمینه را برای تشکیل سنگ‌های کلیوی فراهم می‌کند.

۲- مشکلات تغذیه ای:

۱- ۲- مصرف غذا‌هایی که دفع ادراری اگزلات را زیاد می‌کنند: آجیل‌های بوداده، انواع شکلات، چای، نوشابه‌های کولا، اسفناج، بادام زمینی و ….

۲- ۲- مصرف زیاد نمک: که باعث افزایش دفع ادراری کلسیم می‌شود.

۳- ۲- مصرف زیاد پروتئین‌های حیوانی (انواع گوشت، لبنیات و تخم مرغ): این موادّ غذایی، دفع کلسیم، اگزلات و اسید اوریک را افزایش می‌دهند و احتمال تشکیل هر دو نوع سنگ کلسیمی و اسید اوریکی را زیاد می‌کنند.

۴- ۲- مصرف کم فیبر: یا به زبان ساده همان غذا‌های گیاهی؛ چرا که مصرف زیاد میوه و سبزیجات، کاهش خطر تشکیل سنگ‌های کلیوی را به دنبال دارد.

۳- کم شدن حجم ادرار: به دلیل فعّالیت‌های سنگین و تعریق زیاد، روزه داری و ….

۴ – مصرف الکل: که در ادمه توضیح مبسوطی در مورد آن خواهیم داد.

۵- یبوست: که بدون تردید از مهمترین دلایل شیوع سنگ‌های کلیوی است که متأسّفانه تقریباً هیچ گاه به آن توجّهی نمی‌شود

۶- عفونت‌های مزمن کلیوی: که چنان که گفتیم زمینه را برای تشکیل سنگ‌های شاخ گوزنی فراهم می‌آورند.

۷ – سایر علل: مثل پرکاری تیروئید، بعضی بیماری‌های نادر ژنتیکی و ….

علایم سنگ‌های کلیوی

بیماران مبتلا به سنگ هاى کلیه معمولاً با دوره هاى درد شدید، پیچشى و متناوب که هر چند دقیقه یک بار مى گیرد و ول مى کند، مراجعه مى کنند. درد معمولاً ابتدا در ناحیه پهلو‌ها و پشت، درست پایین دنده ها، ظاهر مى شود که به تدریج به کشاله ران و ناحیه تناسلى انتشار مى یابد و با دفع سنگ، درد بیمار متوقف مى شود. بیماران به دلیل فعالیت دستگاه عصبى خودمختار (سمپاتیک) پوست سرد، تعریق و حالت تهوع دارند. اکثر بیماران خون در ادرار دارند که ممکن است میکروسکوپى باشد و تنها با آزمایش ادرار مشخص شود یا کاملاً ادرار، کدر یا تیره به نظر آید. این علایم به دلیل ایجاد انسداد در مسیر خروج ادرار به وجود می‌آیند؛ بنابراین تا وقتی که سنگ، مسیر ادراری را به طور نسبی یا کامل دچار انسداد نکند؛

می‌تواند بدون علامت باشد و این به آن معناست که ممکن است بسیاری از ما سنگ کلیه داشته باشیم، ولی از آن بی خبر باشیم. همچنین ممکن است سنگ‌های کلیوی به صورت دوره‌ای به وجود بیایند؛ حلّ و دفع شوند و سنگ‌های جدیدی تشکیل شوند بدون آنکه شخص از آن‌ها اطّلاعی داشته باشد. در این گونه موارد شخص ممکن است گهگاه احساس سنگینی، گزگز یا درد‌های خفیف کلیوی داشته باشد.

شیوع

بیشترین شیوع سنگ کلیه در گروه سنى ۱۸ تا ۴۵ سال دیده مى شود. معمولاً بزرگسالان بالاى ۳۰ سال از هر دو جنس (زن و مرد) مبتلا مى شوند، اما شیوع سنگ کلیه در مردان ۵ تا ۱۰ برابر بالاتر است. میزان بروز سنگ هاى کلیوى در کشورهاى توسعه یافته بیشتر است که به دلیل مصرف زیاد پروتئین همراه با رژیم غذایى کم فیبر است. چهل درصد بیماران مبتلا به اولین حمله سنگ کلیه در عرض ۲ تا ۳ سال دچار یک حمله مجدد مى شوند و ۷۵ درصد مبتلایان نیز در عرض ۷ تا ۱۰ سال دچار عود مى شوند.

تشخیص و درمان در طبّ کلاسیک

تشخیص سنگ کلیه عمدتاً براساس علایم بالینی، آزمایش ادرار، عکس ساده شکم یا سونوگرافی انجام می‌شود.

درمان هم شامل تجویز دارو‌هایی برای کاهش درد، شل کردن عضلات حالب (برای حرکت سریعتر سنگ)، تجویز دارو‌های حل کننده سنگ، سنگ شکن و نهایتاً جرّاحی است.

نکته‌های پیشگیرانه و درمانی بر اساس رویکرد طبّ سنّتی

اگر چه سنگ‌های کلیه، انواع مختلف و بالطبع روش‌های گوناگونی برای پیشگیری و درمان دارند؛ ولی نکات ذیل را به عنوان نکاتی عمومی، ساده و قابل اجرا در ۳ بخش ذکر می‌کنیم.

الف – کنترل درد: شاید برای بیماری که دچار سنگ کلیه است هیچ چیزی مهمتر از کنترل درد شدیدش نباشد؛ دردی که گاه به مسکّن‌های تزریقی مخدّر مانند مورفین نیز به خوبی پاسخ نمی‌دهد؛ امّا طبّ سنّتی برای این مشکل راه حل‌های ساده‌ای دارد:

الف – الف- بادکش گذاری: بادکش گذاری اثری فوق العاده در رفع اسپاسم عضلات حالب دارد و تقریباً بلافاصله درد را تسکین می‌دهد؛ در واقع، بادکش گذاری با شل کردن عضلات صاف حالب، درد را کاهش داده باعث تسهیل حرکت و دفع سنگ خواهد شد. برای این کار موضع حداکثر درد را با یک روغن مناسب چرب کرده در همان ناحیه بادکش بگذارید و تا رفع کامل درد (معمولاً ۱۵-۱۰ دقیقه) آن را برندارید. طبیعی است که با این کار ممکن است پس از مدتی درد را در نقطه‌ای پائین‌تر از نقطه قبلی احساس کنید که علت آن حرکت سنگ است.

به موازات تغییر محل درد، جای بادکش‌ها را عوض می‌کنید تا وقتی که سنگ داخل مثانه شود و درد از بین برود. اگر درد بیمار در ناحیه‌ای وسیع پخش است؛ در کلّ ناحیه درد بادکش بگذارید. اگر درد بیمار در جا‌هایی مثل بیضه یا کشاله ران احساس می‌شود و طبیعتاً نمی‌توانید محلّ اصلی سنگ را پیدا کنید؛ مسیری از روی کلیه تا روی مثانه را بادکش گذاری کنید. این مسیر از کلیه شروع می‌شود؛

۲۰-۱۵ سانتی متر به سمت پایین حرکت می‌کند و سپس با گذشتن از پهلوی بیمار با مسیری مورّب به سمت مثانه (قسمت بالای ناحیه تناسلی) می‌رسد. این نحوه بادکش گذاری تقریباً شکست درمانی ندارد. پس از مدیریت اورژانسی درد و در طول درمان دارویی، بادکش گذاری روزانه (روزی یک بار به مدّت ۲۰-۱۵ دقیقه) روی کلیه مبتلا باعث افزایش خون رسانی کلیه و تسریع در حل شدن سایر سنگ‌ها و جلوگیری از تشکیل سایر سنگ‌ها خواهد شد.

الف- ب- سایر روش ها: در صورتی که به هر دلیل قادر به بادکش گذاری نیستید؛ می‌توانید یک عدد آجر (ترجیحاً آب ندیده) را داغ کرده لای حوله پیچیده روی موضع درد بگذارید و تا حدّ تحمّل، آن را برندارید. این کار اگر چه تأثیر بادکش را ندارد؛ امّا به ویژه در کنترل درد‌های خفیف‌تر مؤثّر است.

ب – نکته‌های پیشگیرانه و بهداشتی در درمان سنگ کلیه:

۱- دستورات تغذیه ای:

- هر قدر غذا را بیشتر بجوید احتمال پیدایش سنگ‌های کلیوی را کاهش می‌دهید.

- از مصرف غذا‌هایی که مخالف طبع شما هستند یا به زبان ساده به شما نمی‌سازند؛ بپرهیزید.

- پرخوری یکی از عوامل پیدایش این سنگهاست از این عامل تخریب جسم و روح فاصله بگیرید.

- هرگونه ضعف در کارکرد معده؛ می‌تواند سبب ساز بروز این سنگ‌ها باشد؛ بنابراین اگر دچار نفخ، درد یا سوزش معده، ترش کردن، سنگینی معده بعد از غذا و مانند آن هستید؛ نسبت به درمان آن اقدام کنید.

- مصرف پروتئین‌های حیوانی (انواع گوشت، تخم مرغ و لبنیات) را به حدّاقل مورد نیاز کاهش دهید. در مورد مصرف گوشت‌های مانده و کهنه (از جمله گوشت‌های یخی و فریزری، سوسیس، کالباس، همبرگر و …)، ماهی شور و پاچه، دقّت بیشتری کنید.

- مصرف این موادّ غذایی را نیز حتّی المقدور کاهش دهید یا قطع کنید: انواع شیرینی مصنوعی و شیرینی‌های قنّادی، قهوه، چای، انواع شکلات و کاکائو، انواع نوشابه ها، بادام زمینی، اسفناج، آجیل‌های بوداده و …

- مصرف نمک را تعدیل کنید و ترجیحاً به جای نمک‌های تصفیه شده از نمک دریا یا معدنی استفاده کنید.

- در شهر‌هایی که آب سنگینی دارند؛ از آب جوشیده و یا در صورت امکان از آب چشمه یا قنات استفاده کنید.

- مصرف انواع میوه و سبزی را در رژیم غذایی خود افزایش دهید.

- درمان سنگ کلیه بدون اقدام برای درمان یبوست بیمار، کاری است عبث و بی نتیجه. بسیاری از مواقع، تنها با درمان یبوست، سنگ کلیه بیمار هم درمان می‌شود.

- شاید یک معیار ساده برای درک این که آب بدن کافی است یا خیر آن است که به رنگ ادرار توجّه کنیم؛ اگر رنگ ادرار به سمت زرد پررنگ میل کرد یا بوی آن تند شد؛ احتمالاً نیاز به مصرف آب بیشتری دارید؛ امّا این مسأله هرگز به آن معنا نیست که آب درمانی به شیوه رایج (گاهی تا ۱۳ لیوان آب در روز) را به عنوان درمان سنگ کلیه توصیه کنیم؛ چرا که این کار، سنگ کلیه و بیمار، هر دو را با هم نابود می‌کند؛ بنابراین میزان مصرف آب را بر اساس درخواست عاقلانه بدن – یعنی همان احساس تشنگی – تنظیم کنید.

۲- سایر توصیه ها:

- فعّالیت سنگین و تعریق بیش از حد، زمینه ساز تشکیل سنگ کلیوی است؛ امّا بی حرکتی عاملی خطرناکتر است؛ لذا سعی کنید فعّالیت مناسب روزانه خود را حفظ کنید. تجربه نشان می‌دهد که انجام روزانه ورزش‌هایی مانند طناب زدن، به دفع بهتر سنگ کلیه کمک می‌کند.

- گرم نگه داشتن کلیه‌ها : گرم نگه داشتن کلیه ها از اصول مهمّ درمانی سنگ کلیه – و بسیاری دیگر از بیماری‌های کلیه – در طبّ قدیم است. بستن شال به ویژه در فصول سرد سال بر روی کلیه‌ها را به خصوص به کسانی که دچار عود مکرّر سنگ کلیه هستند؛ توصیه می‌کنیم. ماساژ کلیه‌ها با روغن‌های مناسب – زیتون، کنجد، سیاهدانه، بادام تلخ، هسته قیسی و … – هم تأثیر شایانی در درمان سنگ کلیه دارد. اثر اصلی این دو کار، افزایش جریان خون کلیوی و کارکرد بهتر آن است.

- حجامت: حجامت و به ویژه حجامت کلیه‌ها از درمان‌های مناسب برای دفع سنگ‌های کلیوی است. گاه بلافاصله پس از حجامت، دفع سنگ آغاز می‌شود؛ بنابراین و به ویژه در کسانی که علایم سنگینی و غلظت خون دارند؛ نباید از انجام حجامت غافل شد.

ج – درمان‌های دارویی:

درمان‌های دارویی ذکر شده در کتب طب سنتی بسیار متنوع و بر اساس انواع سنگ‌ها و مزاج بیمار متفاوتند. درمان‌هایی که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود؛ درمان‌هایی هستند که ساده و قابل اجرا بوده؛ در عین حال بر روی اکثر سنگ‌ها مؤثر هستند.

- سیاهدانه-عسل: ۱۰۰گرم سیاهدانه را آسیاب کنید و بلافاصله با یک کیلو عسل مخلوط کنید و ۳-۲ ماه روزی ۳ قاشق چایخوری از آن میل کنید. این ترکیب فوق العاده، یک سنگ شکن قوی برای سنگ‌های کلیوی و صفراوی است؛ رگ‌های بسته قلبی را باز می‌کند؛ فشار خون را تنظیم می‌کند و ….

- پوسته درونی سنگدان مرغ (یا سایر پرندگان): این پوسته زرد رنگ را تمیز کرده، شسته، خشک و آسیاب کنید و روزی ۲ بار و هر بار نصف قاشق چایخوری از آن را میل کنید. البته به علت تلخی این دارو، بهتر است آن را با کمی عسل مخلوط کرده خمیر نسبتا سفتی بسازید و این خمیر را در یخچال بگذارید تا خودش را بگیرد. حالا به راحتی می‌توانید از این خمیر قرص‌هایی تهیه نموده و میل کنید. راه مناسب دیگر، ریختن این پودر در کپسول است. ممکن است اطرافیان نسبت به غیربهداشتی بودن این ترکیب به شما هشدار بدهند، امّا می‌توانید مطمئن باشید که با مصرف این داروی سنگ شکن قوی دچار هیچ مشکلی نخواهید شد.

- تراشه پوست خربزه: قبل از استفاده از خربزه، آن را بشویید و پوست روی آن (که دارای طرح و خط است) را نازک بتراشید (مثل تراشیدن پوست هویج). این تراشه‌ها را خشک و آسیاب کرده روزی ۲ یا ۳ بار و هر بار نصف قاشق چایخوری از آن را با کمی عسل مصرف کنید.

- تخم خربزه: تخم خربزه و صیفی جات مشابه مثل گرمک و طالبی را دور نریزید. آن‌ها را جمع کنید و روزی یک یا دو قاشق غذاخوری از آن‌ها را به صورت خام، آرام آرام بجوید تا شیره آن‌ها کاملا کشیده شود؛ سپس تفاله را بیرون بریزید.

- خاکستر سوزانده کلم قمری: روزی ۲ یا ۳ بار و هر بار نصف قاشق چایخوری از آن را با کمی عسل میل کنید.

- خاکستر چوب انگور: می‌توانید آن را مشابه خاکستر کلم قمری مصرف کنید. راه بهتر این است که چوب درخت انگور (که هر قدر پیرتر و کلفت‌تر باشد اثر بهتری خواهد داشت) را روی حرارت بگیرید تا سرخ شود؛ سپس آن را در ظرف آبی فرو ببرید و این کار را چند بار تکرار کنید؛ سپس این آب را به تدریج مصرف کنید که یکی از بهترین دارو‌های سنگ شکن است. آب برگ انگور و اشک درخت انگور هم از خاصیت سنگ شکنی مناسبی برخوردارند.

- ترب سیاه: مصرف ترب سیاه به اشکال گوناگون در درمان سنگ‌های کلیوی بسیار مفید است. یک راه ساده آن است که ترب سیاه را (ترجیحاً با برگ و پوست و ریشه) آبگیری کنیم و روزی ۲-۱ استکان مصرف کنیم. امّا با توجّه به طعم نامطلوب، ایجاد نفخ شدید و مسایلی از این دست بهتر است آب ترب را کاملاً با عسل شیرین کنیم که البته این روش هم در بسیاری از موارد نمی‌تواند مشکل را حل کند و لذا خیلی‌ها از خیر مصرف این داروی مفید می‌گذرند.

قطعه‌ای هندوانه را با پوست و تخمه‌های آن خرد کرده، مدتی آرام بجوشانید تا آب آن غلیظ شود و آن را صاف کنید. به این آب صاف کرده کمی سرکه بیافزایید و به تدریج مصرف کنید.