تدابیر فصل تابستان از نظر طب سنتی

هر جسم و پدیده‌ای در هستی دارای مزاج و تدابیر خاص خود است. از جمله آن پدیده‌ها، فصول و یکی از این فصول تابستان است که مزاج این فصل گرم و خشک است. به عبارت دیگر، گرما در این فصل بیشترین حد خود را دارد و خشکی هوا و طبیعت هم بیشتر است.

• دسته بندی: طب سنتی و اسلامی
• تاریخ انتشار: 1403/06/20
• زمان مطالعه: 6 دقیقه

هر جسم و پدیده‌ای در هستی دارای مزاج و تدابیر خاص خود است. از جمله آن پدیده‌ها، فصول و یکی از این فصول تابستان است که مزاج این فصل گرم و خشک است. به عبارت دیگر، گرما در این فصل بیشترین حد خود را دارد و خشکی هوا و طبیعت هم بیشتر است.

چه کنیم تا در فصل تابستان دچار مشکل نشویم؟

گرمی و خشکی از خصوصیات تابستان است و اگر بیش از حد نباشد باعث افزایش خون در بدن، سرخی چهره و افزایش اشتها می‌شود. اگر بیش از حد باشد از شدت تولید صفرا رنگ چهره به زردی رفته و بیماری‌های صفراوی بروز می‌کند. بنابراین، تغییر سبک زندگی و رعایت تدابیر تغذیه‌ای و تندرستی مختص تابستان ضروری است وگرنه فرد بیمار خواهد شد. حتی حالت خواب و میزان فعالیت‌های بدنی و… نیز باید در این فصل تفاوت داشته باشد.

اثرات تابستان بر بدن

• در تابستان همه اخلاط به ویژه خلط صفرا برانگیخته شده و تولید صفرا نیز نسبت به دیگر فصول سال افزایش می‌یابد.

• گرمی و خشکی تابستان در سرزمین‌های گرم و نیز در گرم‌مزاجان و جوانان و بالاخص در آنانی که به اقتضای کار و پیشه خود درمعرض گرمای بیشتر هستند، می‌تواند به پیدایش مشکلاتی در رابطه با تندرستی بیانجامد.

• هوای گرم، در اوایل، خون بد را افزایش و موجب سرخ شدن رنگ پوست می‌شود ولی طول کشیدن گرمی هوا در این فصل، گشادگی مسام (منافذ پوستی) را پیش می‌آورد که نتیجه آن، افزایش تعریق، کاهش ادرار و تحلیل اخلاط و حرارت غریزی است.

• بدین ترتیب در باطن بدن چندان گرمی برجا نمی‌ماند و باطن، رو به سردی می‌گذارد و از همین رو دستگاه گوارش، دچار سستی و ضعف می‌گردد.

• در تابستان، بدن لاغر می‌شود و به تدریج رنگ چهره نیز به زردی می‌گراید.

گرمی و خشکی از خصوصیات تابستان است و اگر بیش از حد نباشد باعث افزایش خون در بدن، سرخی چهره و افزایش اشتها می‌شود. اگر بیش از حد باشد از شدت تولید صفرا رنگ چهره به زردی رفته و بیماری‌های صفراوی بروز می‌کند.

• در تابستان، اخلاط می‌سوزند، قوا و افعال طبیعی ضعیف می‌شوند، بیماری‌های قدیمی و مزمن، عود می‌کنند، سردرد و کندی حواس و خواب‌آلودگی پیش می‌آید، خواب طبیعی کم می‌شود، خون دماغ، خونریزی‌های رحمی و اسهال خونی نسبت به سایر فصول افزونی می‌گیرد، اشتها کاهش و عطش افزایش می‌یابد.

• گرمی قلب نیز زیاد می‌شود و این گرمی از راه قلب به همه بدن سرایت می‌کند. اگر در بدن، رطوبت خلطی بیش ازحد طبیعی باشد، این گرمی عارضی می‌تواند موجب بیماری‌های عفونی و تب گردد. لذا در تابستان‌های بسیار گرم، لاغری و انواع تب‌ها شایع می‌شود.

به این جهات، معمولا هوای گرم سودی به حال افراد سالم ندارد و هوای سرد برای ایشان بهتر است. البته هوای گرم  تابستان برای سردمزاجان، پیران و کسانی که به بیماری‌های سرد مانند لقوه، تشنج، فلج، بیماری‌های روماتیسمی و … دچارند، سودمند است.

بنابراین، تابستان، فصلی مناسب برای پیران، بلغمی‌مزاجان و مرطوبان است. زیرا هوای تابستان، رطوبت را کاهش می‌دهد و سردی را تعدیل می‌نماید امّا صاحبان مزاج‌های گرم و خشک (صفراوی‌ها و  به خصوص صفراوی‌های جوان) در این فصل، با مشکلات متعدد روبرو می‌شوند.

تدابیر تابستانه

در مورد تدابیر تابستانه چند نکته کلّی را باید مدّنظر داشت:

1. این تدابیر نباید تا شروع تابستان و تسلّط گرما به تاخیر بیفتند بلکه با شروع تدریجی گرما، کم کم باید اجرا شوند تا بهترین نتیجه حاصل شود.

2. مثل هر اقدام دیگری در طب سنتی، این تدابیر نیز بر اساس مزاج و وضعیت جسمانی هرشخص شکل می‌گیرند و طبیعتا همان قدر که یک فرد صفراوی مزاج، نیاز به اجرای دقیق این تدابیر دارد تا فصل تابستان را با سلامتی پشت سر بگذارد، یک فرد بلغمی، چه بسا نیازی به این تدابیر نداشته بلکه این گرمای جانسوز، برایش مفید نیز هست.

3. افراد دموی در رعایت تدابیر تابستانی، به افراد صفراوی نزدیکند امّا افراد سوداوی، باید بیشتر به دنبال جبران رطوبت بدن خود باشند و نیاز زیادی به کاهش گرمای درونی ندارند.

سایر تدابیر 

• خواب، رطوبت بدن را افزایش و کم‌خوابی، خشکی بدن را افزایش می‌دهد. از این رو افراد، به خصوص گرم مزاجان، باید در فصل تابستان خواب کافی داشته باشند.

•  فعالیت بدنی و ورزش در تابستان، باید سبک و در حد ضرورت و محدود به ساعات خنک اوّلیه روز باشد. چرا که ورزش و حرکت، حرارتی علاوه بر حرارت فصل تولید می‌کنند و با تحریک و برانگیختن اخلاط به ویژه خلط صفرا موجب بیماری می‌شوند.

• با تغییر در ساعات کاری و برنامه‌ریزی‌های خود، سعی کنید در ساعات اوج گرما، در سایه و جای خنک باشید. اگر برایتان مقدور است در این ایام، به مناطق خنک‌تر پناه ببرید.

• اقامت هرچند موقت در مکان‌های خنک و مرطوب و نزدیک به آب روان که از دود و دم زندگی شهری دور باشد بسیار مناسب است.

• استحمام و دوش گرفتن در طول روز باعث کاهش حرارت بدن می‌شود ولی دقت کنید که برای این کار از آب ولرم استفاده کنید.

• رابطه زناشویی در تابستان، باید کمتر و با فواصل زمانی بیشتری انجام شود. افراد بلغمی مزاج که در تابستان، وضعیت جنسی بهتری پیدا می‌کنند را می‌توان مستثناء کرد.

• بهترین نوع لباس در تابستان، لباس نخی (کتانی) است که طبع خنکی دارد، جاذب عرق است و به بدن نمی‌چسبد. لباس‌های حاوی الیاف مصنوعی و نایلون، با چسبیدن به بدن و بستن منافذ پوستی، مانع تعریق مناسب شده، علاوه بر افزایش حرارت داخلی، بوی بد عرق را نیز موجب می‌شوند.

• استرس در هیچ وقتی از سال خوب نیست اما در تابستان، با افزودن خشکی بدن مشکل زیادی تولید می‌کند. از آن بدتر، خشم و غضب است که خشکی و گرما را با هم به همراه می‌آورد.

• عرق سوز شدن در این فصل، به ویژه در افراد گرم مزاج شایع است. رعایت تدابیر تابستانه از بروز این مشکل جلوگیری می‌کند. استحمام با آب ولرم و مالیدن روغن حیوانی روی محل عرق‌سوز شده، به درمان کمک می‌کند.

• به دلایل گفته شده، خون‌گیری (حجامت، فصد، زالواندازی و …) در تابستان باید به حداقل برسد و به موارد کاملاً ضروری محدود شود. در این موارد ضروری هم، خون‌گیری در وقت خنکی نسبی هوا (ابتدای روز) انجام شود.

• چنان که گفتیم، در تابستان حرارت تمایل به سطح بدن دارد و لذا قوه هاضمه ضعیف می‌شود. بنابراین خارج نمودن اخلاط باقیمانده در معده، ضرورى است.

بنابراین، تغییر سبک زندگی و رعایت تدابیر تغذیه‌ای و تندرستی مختص تابستان ضروری است وگرنه فرد بیمار خواهد شد. حتی حالت خواب و میزان فعالیت‌های بدنی و… نیز باید در این فصل تفاوت داشته باشد.