داروی گلوکاگون برای افت قند خون

گلوکاگون یک هورمون طبیعی است که توسط سلول‌های آلفای پانکراس تولید می‌شود و نقش کلیدی در تنظیم قند خون دارد. این هورمون با تحریک کبد برای تبدیل گلیکوژن به گلوکز، باعث افزایش سطح قند خون می‌شود. در موارد افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی)، گلوکاگون به‌عنوان یک داروی نجات‌بخش فوری استفاده می‌شود.

• دسته بندی: بانک اطلاعات دارویی
• تاریخ انتشار: 1403/10/29
• زمان مطالعه: 8 دقیقه

گلوکاگون یک هورمون طبیعی است که توسط سلول‌های آلفای پانکراس تولید می‌شود و نقش کلیدی در تنظیم قند خون دارد. این هورمون با تحریک کبد برای تبدیل گلیکوژن به گلوکز، باعث افزایش سطح قند خون می‌شود. در موارد افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی)، گلوکاگون به‌عنوان یک داروی نجات‌بخش فوری استفاده می‌شود.

این مقاله به بررسی دقیق مکانیسم عملکرد، کاربردها، روش‌های تجویز، عوارض جانبی و تحقیقات جدید پیرامون گلوکاگون می‌پردازد.

داروی گلوکاگون چیست؟

گلوکاگون (Glucagon) یک هورمون طبیعی است که توسط سلول‌های آلفای پانکراس تولید می‌شود. این هورمون نقش مهمی در تنظیم قند خون دارد و اکثرا زمانی فعال می‌شود که سطح قند خون پایین باشد. داروی گلوکاگون، یک داروی هورمونی است که مشابه هورمون طبیعی گلوکاگون در بدن عمل می‌کند. این دارو برای افزایش سریع قند خون در شرایط خاص پزشکی و همچنین به‌عنوان کمک در برخی فرایندهای تشخیصی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مکانیسم عملکرد داروی گلوکاگون

مکانیسم عملکرد داروی گلوکاگون بر اساس نقش آن در تنظیم قند خون و تأثیر بر متابولیسم گلیکوژن و گلوکز استوار است. گلوکاگون به‌عنوان یک هورمون ضد انسولین عمل می‌کند. زمانی که سطح گلوکز خون کاهش می‌یابد، آزاد شدن گلوکاگون از پانکراس افزایش می‌یابد. گلوکاگون با اتصال به گیرنده‌های خاص در کبد، مسیرهای سیگنالینگ را فعال می‌کند که در نهایت منجر به حالات زیر می شود:

• گلیکوژنولیز: تجزیه گلیکوژن به گلوکز.

• گلوکونئوژنز: تولید گلوکز از منابع غیرکربوهیدراتی مانند اسیدهای آمینه.

این فرآیندها سطح گلوکز خون را به سرعت افزایش داده و از عوارض هیپوگلیسمی جلوگیری می‌کنند.

کاربردهای داروی گلوکاگون در درمان هیپوگلیسمی

گلوکاگون به‌عنوان یک داروی اصلی در درمان هیپوگلیسمی شدید (افت قند خون) کاربرد دارد، به‌ویژه در شرایطی که بیمار نمی‌تواند قند خوراکی مصرف کند یا هوشیاری خود را از دست داده است.

کاربردهای داروی گلوکاگون در درمان هیپوگلیسمی:

• هیپوگلیسمی شدید در دیابت: در افرادی که از انسولین یا داروهای افزایش‌دهنده ترشح انسولین استفاده می‌کنند، افت شدید قند خون رخ می دهد. در این موارد، گلوکاگون می‌تواند سطح قند خون را به سرعت افزایش دهد.

• عدم توانایی در مصرف قند خوراکی: در بیمارانی که به دلیل تهوع، استفراغ، یا کاهش هوشیاری قادر به مصرف خوراکی قند نیستند، گلوکاگون تزریقی یا اسپری بینی بهترین راه درمان است.

• اورژانس‌های پزشکی: در شرایطی که بیمار بیهوش است یا دچار تشنج ناشی از هیپوگلیسمی شده است، گلوکاگون به‌عنوان یک درمان اولیه تا زمان رسیدن کمک پزشکی استفاده می‌شود.

• بیماران با خطر افت مکرر قند خون: افراد دیابتی که به‌طور مکرر دچار افت قند خون می‌شوند (مانند کودکان دیابتی یا بیمارانی با سطح فعالیت بالا) می‌توانند از گلوکاگون بهره‌مند شوند.

• تشخیص‌های آزمایشگاهی: از گلوکاگون در برخی تست‌های تشخیصی مرتبط با دستگاه گوارش و پانکراس استفاده می شود .

چرا گلوکاگون؟

این دارو به سرعت گلیکوژن ذخیره‌شده در کبد را تجزیه کرده و گلوکز آزاد می‌کند. همچنین برخلاف قند خوراکی، نیازی به همکاری بیمار ندارد و می‌توان آن را در شرایط اورژانسی استفاده کرد.

نحوه مصرف و دوزهای موجود داروی گلوکاگون

داروی گلوکاگون به صورت پودر خشک در ویال‌های کوچک عرضه می‌شود که باید با محلول خاصی مخلوط شده و سپس تزریق شود. در سال‌های اخیر، قلم‌های تزریقی گلوکاگون به دلیل سهولت استفاده و کاهش خطر خطا در تزریق، به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته‌اند. دوز مجاز مصرف این دارو در افراد، بستگی به شرایط بیمار و نوع هیپوگلیسمی دارد و صرفا توسط پزشک تجویز می‌شود.

1. تزریق زیرجلدی (SC)، عضلانی (IM)، یا وریدی (IV): برای افزایش سریع قند خون، گلوکاگون به‌صورت آمپول یا قلم آماده ارائه می‌شود. تزریق آن باید توسط فردی آموزش‌دیده یا کادر پزشکی انجام شود و محل‌های مناسب برای تزریق شامل بازو، ران یا باسن است.

2. اسپری بینی: اسپری بینی گلوکاگون به‌عنوان یک روش غیرتهاجمی که نیازی به تزریق ندارد، مستقیماً در بینی بیمار استفاده می‌شود و به‌ویژه برای کودکان یا بیمارانی که از تزریق واهمه دارند بسیار مفید است.

داروی گلوکاگون به‌عنوان کمک اولیه در شرایط اضطراری استفاده می‌شود و پس از تجویز آن، بیمار باید تحت مراقبت پزشکی قرار گیرد.

دوزمصرف گلوکاگون

برای هیپوگلیسمی شدید:

• بزرگسالان و کودکان بالای 25 کیلوگرم ، 1 میلی‌گرم تزریق زیرجلدی، عضلانی یا وریدی.

• کودکان زیر 25 کیلوگرم ، 5 میلی‌گرم تزریق می شود یا 20 تا 30 میکروگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن.

برای کاربردهای تشخیصی:

• در حالت تزریقی دوزها بین 0.25 تا 2 میلی‌گرم وریدی بسته به نوع آزمایش متغیر می باشد.

• درصورت استفاده از اسپری بینی، دوز استاندارد برای بیماران بالای 4 سال، 3 میلی‌گرم می باشد.

عوارض جانبی داروی گلوکاگون

عوارض جانبی گلوکاگون گاها در برخی افراد بروز می کند و شدت آن‌ به وضعیت فرد و نحوه استفاده از دارو بستگی دارد. این عوارض معمولاً موقت هستند، اما در موارد نادر نیاز به مراقبت پزشکی می باشد. عوارض جانبی شایع این دارو عبارتند از:

• تهوع و استفراغ.

• سردرد .

• افزایش ضربان قلب (تاکی‌کاردی) .

• سرگیجه .

• واکنش‌های پوستی مانند قرمزی، خارش یا تورم در محل تزریق.

عوارض جانبی نادر ولی جدی:

• افزایش فشار خون .

• واکنش آلرژیک شدید (آنافیلاکسی) مانند تنگی نفس، کهیر، ورم صورت یا گلو .

• افت پتاسیم خون (هیپوکالمی).

• کاهش اثر در شرایط خاص مانند افراد مبتلا به سوءتغذیه، بیماری‌های کبدی یا مصرف کنندگان الکل مزمن.

محدودیت‌ها و احتیاطات در مصرف داروی گلوکاگون

در زیر برخی از محدودیت‌ها و احتیاطات در مصرف داروی گلوکاگون آورده شده است تا از بروز عوارض جانبی جدی جلوگیری شود و دارو به‌طور مؤثر عمل کند:

1. افراد با تومورهای خاص: در بیماران مبتلا به فئوکروموسیتوما (تومور غده آدرنال)، گلوکاگون می‌تواند باعث آزادسازی ناگهانی کاتکولامین‌ها (هورمون‌هایی مانند آدرنالین) از غده فوق کلیه شده و فشار خون را افزایش دهد. همچنین در بیماران مبتلا به انسولینوما (تومور پانکراس)، گلوکاگون گاهی باعث افزایش ترشح انسولین از پانکراس و بدتر شدن وضعیت هیپوگلیسمی می شود، بنابراین ، در این بیماران باید از گلوکاگون با دقت استفاده شود.

2. بیماری‌های کبدی یا کلیوی: در افرادی که دچار بیماری‌های کبدی یا کلیوی هستند، تأثیر و عملکرد دارو ضعیف‌تر می باشد و استفاده از آن باید با احتیاط بیشتری انجام شود.

3. سوءتغذیه یا کاهش ذخایر گلیکوژن: در افرادی که دچار سوءتغذیه یا کاهش ذخایر گلیکوژن کبدی هستند (مانند افرادی که به مدت طولانی غذا نخورده‌اند)، احتمال می رود گلوکاگون مؤثر نباشد، زیرا این دارو برای افزایش قند خون نیاز به ذخایر گلیکوژن در کبد دارد.

4. مصرف الکل یا داروهای تضعیف‌کننده کبد: الکل و برخی داروها (مانند داروهای ضدویروسی و داروهای ضدقارچ) می‌توانند عملکرد کبد را تحت تأثیر قرار دهند و اثر گلوکاگون را کاهش دهند.

5. استفاده در دوران بارداری و شیردهی: اگرچه شواهد زیادی درباره اثرات گلوکاگون در دوران بارداری یا شیردهی وجود ندارد، با اینحال بهتر است قبل از استفاده از گلوکاگون در این دوران‌، با پزشک مشورت کنید.

6. واکنش‌های آلرژیک: در صورت داشتن سابقه حساسیت به گلوکاگون یا هر یک از اجزای دارو، از مصرف آن باید خودداری کرد. در صورت بروز علائم واکنش آلرژیک شدید مانند تنگی نفس، ورم صورت یا کهیر، فوراً باید به پزشک مراجعه کرد.

داروی گلوکاگون معمولاً ایمن است، اما استفاده از آن باید تحت نظر پزشک و با رعایت دستورالعمل‌ها انجام شود.

تداخلات دارویی با گلوکاگون

گلوکاگون با برخی داروها تداخل دارد. در زیر، برخی از تداخلات دارویی مهم با گلوکاگون آورده شده است:

داروهای کاهش‌دهنده قند خون:

• انسولین

• سولفونیل‌اوره‌ها (مانند گلی‌بنکلامید، گلی‌مپرید، گلی‌پیزید)

• متفورمین

• دپاگلیفلوزین

• پیوگلیتازون

داروهای افزایش‌دهنده فشار خون:

• آدرنالین (اپی‌نفرین)

• نورآدرنالین (نوراپی‌نفرین)

داروهای ضد انعقاد (آنتی‌کوآگولانت‌ها):

• وارفارین

• دابیگاتران

• ریواروکسابان

• اپیکسابان

داروهای افزایش‌دهنده گلوکز خون:

• پردنیزون (کورتیکواستروئید)

• هیدروکورتیزون

• فلودروکورتیزون

• کلوپرامید (برخی از داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب)

• دیورتیک‌های تیازیدی (مانند هیدروکلروتیازید)

داروهای هپاتوکسیک:

• آموکسی‌سیلین/کلاوولانات

• آی‌نوکساپین

• داروهای ضدقارچ مانند فلوکونازول و کتوکونازول

مهارکننده‌های سیستم آنزیم کبدی (CYP450) :

• کیتوکنازول

• فلوکستین

• ریتوناویر

• اریترومایسین

این لیست نشان‌دهنده برخی از داروهای اصلی است که ممکن است با گلوکاگون تداخل داشته باشند. برای دریافت اطلاعات دقیق‌تر و مشاوره در مورد داروهای خاص، توصیه می‌شود با پزشک خود مشورت کنید.

نکات مهم در مصرف داروی گلوکاگون

• گلوکاگون باید توسط فردی آموزش‌دیده یا کادر پزشکی تزریق شود. برای استفاده در مواقع اورژانسی، اعضای خانواده باید آموزش‌های لازم را دیده باشند.

• پس از تزریق داروی گلوکاگون، بیمار باید تحت نظارت قرار گیرد و در صورت بهبود هوشیاری، باید خوراکی حاوی کربوهیدرات مصرف کند.

• در افراد مبتلا به سوءتغذیه، بیماری‌های کبدی یا کسانی که ذخایر گلیکوژن کبدی ندارند، احتمال می رود گلوکاگون اثر نکند.

• دوز گلوکاگون باید بر اساس وزن بدن بیمار و شرایط خاص او تعیین شود. از تغییر دوز بدون مشورت با پزشک خودداری کنید.

• گلوکاگون باید در دمای اتاق نگهداری شود و از انجماد یا قرار دادن آن در مکان‌های خیلی گرم خودداری گردد، مگر اینکه برچسب آن توصیه دیگری داشته باشد.

• اگر بیمار پس از 15 دقیقه بهبود نیافت، می‌توان دوز دوم را با تایید پزشک تزریق کرد .

• اسپری بینی تنها باید در یک سوراخ بینی استفاده شود.

تحقیقات جدید و کاربردهای آینده

پیشرفت‌های اخیر در فناوری‌های دارورسانی، منجر به توسعه گلوکاگون استنشاقی و گلوکاگون پایدار در دمای اتاق شده است که می‌تواند راحتی و دسترسی به درمان را بهبود بخشد. همچنین، تحقیقات در زمینه‌ی ترکیب گلوکاگون با سایر داروها برای درمان چاقی و دیابت نوع 2 در حال انجام است.

گلوکاگون یک داروی حیاتی برای مدیریت هیپوگلیسمی شدید است و توانایی آن در بازگرداندن سریع سطح گلوکز خون، آن را به یک ابزار ارزشمند در مراقبت از بیماران دیابتی تبدیل کرده است.